18 ТАРИХИ-МӘДЕНИ МҰРА ҚАЙТА ЖАҢҒЫРАДЫ

«Айқын» газеті

2019 жылғы 22 қаңтар

Тельман БЕЙСЕН,Түркістан облысы

Еліміздегі тарихи-мәдени мұраларымызға ерекше мәртебе беріліп, қазақ даласындағы әрбір құнды жәдігердің сақталуы заңдылық тұрғыда қамтамасыз етіліп, қауіпсіздік шаралары күшейтілетін болады. Бұл туралы Түркістанның төрінде өткен «Тарихи-мәдени мұраны қорғау мен кеңінен танытуды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету» атты көшпелі отырысы барысында Мәжіліс депутаттары және тарих саласының майталмандары мен жанашырлары қатысқан жиында айтылды. Сондай-ақ Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің маңында амфитеатр, су бұрқақтары, мәдени демалыс орын­дары және ашық аспан астындағы музей ғимараттары бой көтереді. Бұл айтылғандар ұлттық құндылығы­мыздың мәртебесін және мемле­ке­тіміздегі туризм саласының әлеуетін көтереді. 

Мәжілістің Әлеуметтік-мә­де­ни даму комитетінің мүшелері, та­рих жанашырлары және осы са­ланың құзырлы қызметкерлері бар жұмысшы топ Түркістан об­лы­сына іссапармен келді. Мәжіліс де­путаты Сауытбек Абдрахманов же­текшілік етіп келген жұмыс то­бы алдымен Отырар ауданындағы та­рихи-мәдени орындарды ара­лады. Атап айтқанда, фарабилер ме­кеніне ат басын тіреген Мә­де­ниет және спорт вице-министрі Ақ­тоты Райымқұлова, Мәжіліс де­путаттары, Бейбіт Мамраев, Сауытбек Абдрахманов, Кеңес Абсатиров, Зәуреш Аман­жо­лова, Әбдіманап Бектұрғанов, Фах­риддин Қаратаев, Кәрібай Мұ­сырман, Айгүл Нұркина, Жә­мила Нүсіпжанқызы, Бақытбек Сма­ғұл, маман Аяулы Әлиева, тарих сала­сының жана­шы­ры Берік Әбді­ғани, тарих ғы­лымдарының док­торлары мен ар­хеологтар, рестав­ра­­торлар және бас­қа да қонақ­тар Шәуілдірде ор­наласқан «Отырар мем­лекеттік ар­хеология­лық қо­рық-музейі» ор­талығын­да­ғы сақ­талған құнды жә­ді­герлермен таныс­ты. Келесі кезекте Отырар төбенің ба­сында жүріп жатқан абаттандыру жұмыстары құрылысын көріп, Арыс­тан баб кесенесіне табан ті­ре­ді. Тарихи нысандарды аралау ба­рысында депутат Сауытбек Абд­рах­­манов іссапар барысының не­гізгі мақсаты мен жоспарын айт­ты. «Мәжілісте тарихи-мәдени мұ­раны қорғау және пайдалану ту­ралы заң жобасы қаралып жатыр. Осы заң жобасын талқылауды Түр­­кістан қаласындағы көшпелі отырыста ұйғардық. «Рухани жаң­ғы­ру» бағдарламасына Оты­рар­дың тарихи сананы жаң­ғыр­тып, жаңа биіктерге көтеруде ат­қаратын орны орасан», – деді С.Абдрах­ма­нов. Айта кету керек, Отырар ауда­ны­ның әкімдігі музейге, Оты­рар тө­бе, Арыстан баб кесенесіне келу­ші туристерге жайлы жағдай жа­с­ау үшін Сапар орталығын салуды қолға алыпты. Құрылыс жұ­мыс­тары биыл аяқ­талып, ел игілігіне берілмек. Ны­сандар­мен танысқан жұмыс то­бының мүше­лері ойларымен бө­лісті. Пікір біл­дірген Мәжіліс де­путаты Кәрібай Мұсырманов бы­лай дейді. «Тарихи-мәдени нысандарды қарап шықтық. Заңды тұрғыдан Үкіметтік деңгейде шешілетін проблемалармен танысып жа­тырмыз. Қазір мемлекет тара­пынан қыруар қаражат бөлініп жа­тыр. Бір ескеретін нәрсе бар екен. Атап айтсам, бұл жерлердегі об­лыстық маңызы бар бірқатар жол­ды республикалық маңызы бар жол­ға айналдыру қажет деп санай­мын. Өйткені туристерге халық­ара­лық деңгейде қызмет көрсету қа­жет», – деді. Жиын одан соң А.Яссауи атындағы Ха­лықаралық қазақ-түрік универ­си­теті ғимаратында «Тарихи-мә­дени мұраны қорғау мен кеңінен танытуды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ету» атты көшпелі оты­рысымен жалғасты. Оған Мә­жіліс депутаттары, Түркі­стан об­лысы әкімдігінің басшы­лығы мен қызметкерлері, мемле­кет­тік ор­ган­дар, қоғам, мәдениет, архео­ло­гия ұйым өкіл­дері, сарап­шы­лар жә­не бірқатар жоғары оқу орын­да­рының ғалымдары қатыс­ты. 

Көшпелі отырыс шеңберінде тарихи-мәдени мұраны қорғау мен кеңінен таныту заңнамалық тұрғы­дан қамтамасыз ету мәселесі қа­рал­ды. 

Жиын аясында сөз алған облыс әкімі Жансейіт Түймебаев бүгін тарихи-мәдени ескерткіш­терді қорғау өзекті мәселе болып отыр­ғ­а­нын жеткізді. Қаралып жат­қан жаңа заң жобасы олқылық­тар­дың орнын толтырып, мәдени мұра­мыз­ды сақтап қалуда шешуші рөл атқаратынына сенімі мол еке­нін айтты. Ол тарихи-мәдени мұ­ра­­ла­ры­мызды сақтау­дағы өзекті бо­лып отырған кейбір мәселеге тоқталды. 

«Тарихи-мәдени ескерткіштер ішін­де археологиялық ескерт­кіш­тердің жойылып кету қаупі жоғары. Әсіресе, шаруашылық, құрылыс жұмыстары әсерінен зардап шегуі мүмкін. Археология ескерткіштері негізінен дала, таулы жерлерде ор­наласқан. Олардың сақталуын үне­мі бақылауда ұстау мүмкін емес. Жаңа заң жобасына сәйкес, ес­керткіш орналасқан жердің мен­шік иесін ескерткіштің сақталуына жауапты ету олардың сақталуына оң әсерін береді», – деді Жансейіт Түй­мебаев. 

Баяндамасында аймақ басшы­сы Түркістан облысында «Рухани жаңғыру» бағдарламасының бар­лық басым бағыттары бойынша ат­қарылып жатқан нақты жұмыс­тарға тоқталды. Сондай-ақ ол Ел­басының «Болашаққа бағдар: ру­хани жаңғыру» мақаласы аясында Созақ ауданындағы Ақсүмбе қа­рауыл мұнарасы (ХІІІ ғасырға жа­татын бірегей сәулет ескерткіші) мен Ордабасы ауданындағы Ишан базар мешіті ескерткіштеріне рес­публикалық мәртебе беру жөнін­дегі ұсыныс Мәдениет және спорт министрлігіне жолданып, ми­нистр­ліктің жанынан құрылған ар­найы комиссияның отырысында қаралып, оң шешімін тапқанын жеткізді. 

Алдағы уақытта Түркістанда 18 тарихи-мәдени мұра нысаны қайта жаң­ғыртылмақ. Облыс басшы­сының мәліметінше, Түр­кіс­тандағы жаңа құрылыс айма­ғында Қазақ хандары мен биле­рінің орталығы, Шығыс моншасы, Ұлы дала елі және Түркі әлемінің орталықтары, Яссауи музейі, Ас­та­на саябағы мен Бейнелеу өнер музейі салынады. Сонымен бірге, Ұлы Жібек жолы бойындағы Оты­рар, Сауран, Сидақ, Күлтөбе, Қа­рас­пантөбе, Жуантөбе қала­шық­тарына археологиялық зерттеу және қалпына келтіру жұмыстары жүргізіледі. Қожа Ахмет Яссауи ке­сенесі аумағында «Күлтөбе» ашық аспан астындағы музейі са­лынып, Мәдениет және спорт минстрлігімен бірлесіп, Отырар қаласын қалпына келтіру және абат­тандыру, инфрақұрылымын дамыту жұмыстары қолға алынады. 

Әлеуметтік-мәдени даму ко­митетінің хатшысы Б.Мамраев жүргізген отырыста Мәдениет жә­не спорт вице-министрі А.Райым­­құлова, Ә.Марғұлан атын­дағы Археология институты­ның директоры, академик Б.Байта­наев, «Әзірет Сұлтан» мемле­кет­тік тарихи-мәдени қорық-музейінің ди­ректоры Н.Ахмет­жа­нов, ар­хеолог, тарих ғылым­дары­ның док­торы В.Зайберт, А.Яссауи атын­дағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің вице-прези­денті, профессор Женгиз Томар, Мәжіліс депутаты, аталған заң жобалары бойынша жұмыс тобы­ның жетек­шісі С.Абдрах­ма­нов сөз сөйледі. 

Жиынға қатысушылар қоғам­ның барлық тыныс-тіршілігі сала­сында ауқымды өзгерістер жасауға ынталандырған Елбасының «Бо­ла­шаққа бағдар: рухани жаңғыру», «Ұлы даланың жеті қыры» мақа­лал­арында қойылған міндеттерді орын­дау қажеттігін атап өтті.